تجربه قرآنی نسل جدید با اپلیکیشن «زندگی با آیه‌ها» 

به گزارش روابط عمومی سازمان تبلیغات اسلامی، پویش ملی «زندگی با آیه‌ها» با طراحی و توسعه اپلیکیشنی ویژه، کوشیده است تجربه انس با قرآن را به زندگی روزمره مخاطبان وارد کند و علاوه بر آموزش و حفظ، زمینه مشارکت فعال و تجربه عملی ارزش‌های قرآنی را فراهم آورد. برای آشنایی با جزئیات این اپلیکیشن و راهبردهای آن، گفت‌وگویی داشتیم با امیرحسین قزل ایاغ، مسئول دبیرخانه نهضت ملی «زندگی با آیه‌ها»، که از اهداف، چالش‌ها و امکانات این اپلیکیشن سخن گفت و روشن کرد چگونه می‌توان نسل جوان را درگیر زیست قرآنی کرد.

*چه نیازی بود پویش «زندگی با آیه‌ها» به سمت طراحی و عرضه یک اپلیکیشن برود؟
پیش از هر چیز، ما برای پیشبرد اهداف و تحقق برنامه‌های کمپین نیازمند ابزاری ویژه بودیم؛ ابزاری که بتواند بستر مناسبی برای مسابقات، ارتباطات و سایر فعالیت‌های پویش فراهم آورد. هر کمپینی که بخواهد کار ویژه‌ای انجام دهد، نیازمند چنین ابزاری است و هر چه این ابزار قدرتمندتر باشد، کارآمدی آن نیز بیشتر خواهد بود. اما حقیقت این است که نگاه ما فراتر از یک ابزار صرف بود. دغدغه اصلی «زندگی با آیه‌ها» زندگی مردم است؛ اینکه زندگی مردم قرآنی شود، رفتارهای جدید شکل گیرد، سبک زندگی تغییر کند و باورها و گفتمان‌های قرآنی در خانواده‌ها و در سطح جامعه نهادینه شود. بنابراین اپلیکیشن طراحی شد تا علاوه بر نقش ابزاری در خدمت کمپین، بستری برای همراهی مستمر با مخاطب و اثرگذاری بر او ایجاد کند.

*اپلیکیشن «زندگی با آیه‌ها» در عمل با چه چالش‌هایی مواجه شد؟
یکی از چالش‌های اصلی، حجم بالای کاربران و فشار ناشی از ورود هم‌زمان آنان بود. برای نمونه، در بخش مسابقات، بیش از ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار نفر در مدت کوتاه 5 دقیقه وارد اپلیکیشن می‌شدند و به‌طور هم‌زمان شرکت می‌کردند. این رقم بسیار سنگین است و فشار قابل توجهی بر سامانه وارد می‌کند، به‌ویژه هنگامی که تمام بخش‌ها یکپارچه طراحی شده باشند. اپلیکیشن «زندگی با آیه‌ها» به گونه‌ای طراحی شد که تمام ورودی‌ها اعم از پاسخ به پیامک، سایت، بنرها یا اپلیکیشن اصلی و حتی USSD، همگی در یک سامانه ثبت و پردازش شوند. این امر با وجود فشار مضاعف، موجب شد فرایندهایی مانند ثبت امتیاز، رقابت و رتبه‌بندی به‌صورت منسجم و یکپارچه انجام گیرد. همکاران ما معتقد بودند ارزش آن را دارد که چنین فشاری تحمل شود تا هدف اصلی، یعنی ایجاد اثرگذاری پایدار، محقق گردد.

*اپلیکیشن زندگی با آیه‌ها دقیقاً چه بخش‌ها و امکاناتی دارد و هر کدام از این بخش‌ها چطور به مخاطب کمک می‌کنند تا تجربه‌ واقعی‌تری از انس با قرآن داشته باشد؟
اپلیکیشن «زندگی با آیه‌ها» در نسخه‌های وب‌اپ و اندروید در دسترس است و نسخه iOS آن نیز در حال تکمیل است. این اپلیکیشن مجموعه‌ای از بخش‌ها و امکانات متنوع را در بر می‌گیرد که هر یک به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند تا نیازهای مختلف مخاطب را پاسخ دهند و او را به تجربه‌ای عمیق‌تر و واقعی‌تر از ارتباط با قرآن نزدیک سازند.
در گام نخست، بخش «لندینگ» در سایت قرار دارد که از طریق جست‌وجوی اینترنتی در دسترس است. در این بخش اخبار، اسامی برندگان، محصولات جدید، اتصالات به سایر اپلیکیشن‌ها و اطلاعات مربوط به جوایز به‌صورت شفاف ارائه می‌شود.
بخش مهم دیگر، مسابقات است که تنوع بالایی دارد؛ از جمله «چرخونه» که همراه با هیجان و سرگرمی، آموزش آیات را دنبال می‌کند، مسابقات لحظه‌ای، مسابقات تلویزیونی (MC)، و آزمون‌های مرحله‌ای که هم دانش مخاطب از آیات را می‌سنجند و هم منابع آموزشی لازم را برای یادگیری ارائه می‌دهند. این مسابقات بر سه محور طراحی شده‌اند: تبیین آیه، حفظ آیه و کاربرد آیه در زندگی روزمره. به این ترتیب، مخاطب صرفاً به دانستن متن بسنده نمی‌کند بلکه تلاش می‌کند آیه را در موقعیت‌های واقعی به‌ کار گیرد.

*اين اپليكيشن ديگر چه امكاناتي دارد؟
در کنار مسابقات، بخش «منابع» مجموعه‌ای از محتواهای متنوع از قبیل قرائت، متون، تبیین‌های اساتید، تیزرها و موشن‌گرافی‌ها را در اختیار کاربر قرار می‌دهد. همچنین «کارنامه من» بخش دیگری است که وضعیت هر مخاطب را به‌صورت دقیق نشان می‌دهد؛ شامل تعداد پاسخ‌های صحیح و غلط، سطح موفقیت در هر بخش و میزان پیشرفت در کمپین‌ها. تاکنون بیش از 12 و نیم میلیون مخاطب یکتا در این سامانه ثبت شده‌اند که حدود 4 میلیون نفر واجد دریافت گواهی قرآنی هستند.
از دیگر امکانات، «کلوپ جوایز» است که کاربران می‌توانند با امتیازات خود جوایز مختلفی دریافت کنند، در قرعه‌کشی‌ها شرکت نمایند یا حتی امتیازشان را به امور خیریه اختصاص دهند. بخش «گواهی» نیز اهمیت ویژه‌ای دارد؛ مخاطبان می‌توانند با موفقیت در آزمون‌های مربوط به آیات، گواهی معتبر دریافت کنند که از سوی دبیرخانه حفظ طراحی شده و ارزش رسمی دارد.
افزون بر این، اپلیکیشن قابلیت اتصال به سایر سامانه‌ها را نیز فراهم کرده است. برای نمونه، «دستیار هوشمند» ویژه مبلغان که با بهره‌گیری از هوش مصنوعی آیات را تبیین و مثال‌های مرتبط ارائه می‌کند، یا «اطلس محافل» و سامانه محصولات قرآنی، همگی از طریق این اپلیکیشن در دسترس هستند.
همچنین، اپلیکیشن متناسب با مناسبت‌های مختلف مانند اربعین، غدیر یا رویدادهای نوجوانانه، بنرها و مسابقات ویژه‌ای را به‌صورت مقطعی فعال می‌کند. بخشی تحت عنوان «داستان من و زندگی با آیه‌ها» نیز در نظر گرفته شده که مخاطب می‌تواند تجربیات شخصی خود را از ارتباط با آیات به اشتراک بگذارد.
به این ترتیب، اپلیکیشن «زندگی با آیه‌ها» تنها یک ابزار مسابقه‌ای نیست، بلکه بستری جامع برای آموزش، تمرین، مشارکت و تجربه‌زیسته از انس با قرآن به شمار می‌آید.

*بخش تازه افزوده‌شده «قرآن» در اپلیکیشن «زندگی با آیه‌ها» چه ویژگی‌هایی دارد و چه نقشی در ارتقای تجربه قرآنی مخاطبان ایفا می‌کند؟
بخش «قرآن» که به‌تازگی به اپلیکیشن افزوده شده، از مهم‌ترین و جدی‌ترین محصولات پویش به شمار می‌آید. بر اساس بررسی‌های انجام‌شده، حدود ۱۳ تا ۱۴ درصد از مخاطبان به‌طور مستقیم به محتوای قرآنی مراجعه می‌کنند و این رقم طی دو سال اخیر روندی رو به رشد داشته است. از همین رو، این بخش با محوریت آیات قرآن و محتوای متناسب طراحی گردیده و به امکاناتی همچون قرائت، تفسیر و تبیین مجهز است که ارتباطی جذاب و مؤثر برای مخاطب فراهم می‌سازد. افزون بر این، اتصال مستقیم به سایت، توسعه بخش آموزشی مبتنی بر فناوری‌های روز، یادآوری حفظ آیات، و ایجاد امکان رقابت و مسابقه، این بخش را به بستری جامع برای انس با قرآن تبدیل کرده است. بدین ترتیب، مخاطب می‌تواند هم در بُعد آموزشی و هم در قالب رقابت و مشارکت جمعی، تجربه‌ای کامل‌تر از زیست قرآنی به دست آورد.

با توجه به اینکه نسل جوان امروز بیشتر به سمت اپلیکیشن‌های پرزرق‌وبرق و سرگرم‌کننده گرایش دارد، چه اقداماتی انجام دادید تا «زندگی با آیه‌ها» تنها یک نرم‌افزار مذهبی خشک نباشد و بتواند با نیازهای واقعی جوانان رقابت کند؟
برای تحقق این هدف، ابتدا بررسی‌های گسترده‌ای بر روی اپلیکیشن‌های اسلامی در کشورهای عربی، کشور خودمان و سایر کشورها انجام دادیم و حتی نمونه‌هایی از اپلیکیشن‌های مسیحی مرتبط با کتاب مقدس را مورد مطالعه قرار دادیم. این مطالعات به ما کمک کرد تا نقاط قوت و ضعف نمونه‌های مشابه را شناسایی کنیم و بتوانیم طراحی بهتری ارائه دهیم. در کنار این بررسی‌ها، با بهره‌گیری از خلاقیت داخلی و مشورت‌های متعدد، چند اقدام کلیدی انجام شد.
نخست، ایجاد جذابیت‌های گیمیفیکیشن بود. هدف این بود که مخاطب پس از ورود به اپلیکیشن، درگیر بخش‌های مختلف شود و پیش از ترک فضا، با تجربه‌ای تازه روبه‌رو گردد. به این ترتیب، هر بار ورود، انگیزه کشف و تعامل بیشتر را فراهم می‌کند. مسابقات متنوع، رده‌بندی‌ها، رقابت‌ها و جوایز نیز یکی دیگر از عوامل درگیرکننده است؛ حتی در صورتی که جایزه‌ای ارائه نشود، رقابت جذاب به خودی خود برای نوجوانان و جوانان ارزشمند است.
علاوه بر این، تولیدات متنوع رسانه‌ای و محتوای تبیینی متناسب با نیاز مخاطب فراهم شد تا هر فرد با ورود به اپلیکیشن، تجربه‌ای کامل و آموزنده داشته باشد. در بخش جوایز، با استناد به سنت پیامبر در صله دادن برای جذب مخاطب و تشویق به عمل صالح، مسیر تشویق به نحوی طراحی شد که ارزش‌ها و زیست‌بوم دینی حفظ شود و مخاطب با فعالیت‌های مثبت و آموزنده درگیر شود.
نتایج این اقدامات بسیار ملموس بود. سال گذشته تعداد مخاطبانی که موفق به دریافت گواهی شدند حدود یک میلیون و دویست هزار نفر بود، اما امسال این رقم به چهار و نیم میلیون نفر افزایش یافت. این آمار نشان می‌دهد که مخاطب نه‌تنها وارد اپلیکیشن شده بلکه درگیر فرایندها و مسابقات شده و مسیر آموزش و انس با قرآن را ادامه داده است. بسیاری از کاربران نیز اعلام کرده‌اند که پس از همراهی با اپلیکیشن، وقت کمتری را صرف اپلیکیشن‌های غیرسازنده مانند اینستاگرام و تلگرام می‌کنند و تمرکز خود را بر «زندگی با آیه‌ها» قرار داده‌اند.
در راستای تقویت این تجربه، بخش‌های آموزشی مبتنی بر فناوری روز در حال اضافه شدن است که شامل یادآوری حفظ آیات، ابزارهای آموزشی نوین و بازی‌های گروهی و چندنفره می‌شود. اتصال به تلویزیون و برگزاری مسابقات ناگهانی، طراحی رابط کاربری ساده و جذاب، پشتیبانی سریع و شفافیت در جوایز نیز همه از عوامل درگیرکننده و اعتمادساز برای مخاطبان است.
یکی از اقدامات آینده نیز هویت‌سازی برای کاربران فعال است؛ به‌طوری که مخاطبانی که امتیازات ویژه کسب می‌کنند، با اپلیکیشن احساس تعلق و هویت بیشتری داشته باشند. این اقدام بخشی از مدل درگیر کردن مخاطب در فضای کمپینی و تربیتی است و امیدواریم در ادامه بتواند پایدار و مؤثر باشد.

در طراحی اپلیکیشن «زندگی با آیه‌ها» بیشتر به چه مسئله‌ای توجه داشتید؛ بالا بردن سواد قرآنی مردم یا تغییر سبک زندگی آن‌ها؟
ما در «زندگی با آیه‌ها» به رسالت و هدف خود کاملاً باور داریم و هدف اصلی‌مان این است که قرآن به زندگی مردم وارد شود و تأثیر عملی خود را بر سبک زندگی افراد بگذارد. بنابراین هدف غایی ما تغییر سبک زندگی مردم است، اما برای رسیدن به این هدف، مسیرهایی وجود دارد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها افزایش سواد عمومی مردم نسبت به فضای قرآن، آموزش و ایجاد انس و ارتباط با آیات است تا بتوان از طریق آن‌ها انگاره‌هایی در ذهن مخاطب شکل داد و به تدریج این انگاره‌ها به باور و رفتار تبدیل شوند.
برای نمونه، در اپلیکیشن ما تمرکز صرف بر حفظ و تبیین آیات نیست؛ بلکه کاربرد آیات در زندگی روزمره مردم نیز مدنظر قرار گرفته است. به‌طور مثال، در بخش سوالات، مخاطب با موقعیت‌های واقعی زندگی مواجه می‌شود؛ مثلاً گفته می‌شود «مریم امروز درگیر فلان مسئله بوده و با فلانی قهر کرده، کدام یک از آیات می‌تواند به او کمک کند تا راه بهتری پیدا کند؟» این روش باعث می‌شود ذهن مخاطب به صورت عملی درگیر شود و همزمان با پاسخ‌دهی به سوالات، انگاره‌های قرآنی در ذهن او شکل بگیرد و در زندگی روزمره پیاده شود. اگر مخاطب سوالی را اشتباه پاسخ دهد، می‌تواند بارها تلاش کند و این تلاش‌ها او را برای استفاده واقعی از آیات در زندگی آماده می‌کند.
علاوه بر این، تولیدات رسانه‌ای ما نیز با محوریت کاربرد در زندگی طراحی شده‌اند. در آبجکت موشن‌ها، بخش ابتدایی بر مسائل و چالش‌های زندگی روزمره متمرکز است و در پایان، کاربرد آیه در زندگی مخاطب نشان داده می‌شود تا درگیری و فهم عملی افزایش یابد. سایت زندگی با آیه‌ها نیز در ساماندهی محافل «زندگی با آیه‌ها» در سراسر کشور کمک می‌کند؛ سال گذشته ۱۷۰ هزار محفل ثبت شده داشتیم، علاوه بر محافلی که اجرا شده و ثبت نشده‌اند. این محافل به پیاده‌سازی آیات در زندگی مردم کمک می‌کنند و فعالیت آن‌ها از طریق سایت تسهیل و توسعه می‌یابد.
در پایان تبیین‌های ارائه‌شده، یک عهد کوچک به مخاطب داده می‌شود تا آیه‌ای را در زندگی خود به کار گیرد؛ این اقدام، گامی عملی برای تبدیل سواد قرآنی به سبک زندگی محسوب می‌شود.
یک نکته فنی مهم این است که در بسیاری از فرایندهای فرهنگی، سواد قرآنی و تغییر سبک زندگی جداگانه بررسی می‌شوند، اما ظرفیت قرآن به گونه‌ای است که فهم و تدبر در آیات، به خودی خود، اثر مستقیمی بر رفتار و سبک زندگی انسان‌ها دارد. بنابراین علاوه بر اقدامات فرهنگی و گفتمانی اپلیکیشن، خود قرآن این امکان را فراهم می‌کند که تغییرات در سبک زندگی رخ دهد.
بدیهی است که هرچه انگاره‌های قرآنی عمیق‌تر و گسترده‌تر باشد، تثبیت آن‌ها و تغییر سبک زندگی زمان بیشتری می‌طلبد. ما تلاش کرده‌ایم این مسیر را در طول چند سال با اقدامات مستمر ادامه دهیم تا آثار بزرگ و ماندگاری در سطح کشور ایجاد شود و امید داریم با لطف خداوند این هدف محقق گردد.

یکی از چالش‌های مهم کارهای قرآنی، «مقطعی بودن» است. چه تضمینی هست که این اپ بعد از موج اولیه نصب، به فراموشی سپرده نشود؟
هرچند این اپلیکیشن و سایت مرتبط با آن باید نیازهای کمپین را در برهه‌های حساس تأمین کرده و وظایف تسهیل‌کننده‌ کمپین را انجام دهند، اما هدف نهایی ما از این محصول، فراتر از یک ابزار مقطعی است. ما این اپلیکیشن را به‌عنوان یک محصول زنده و مستقل طراحی کرده‌ایم؛ محصولی که نیازی به فشار کمپین برای ورود مخاطب ندارد و به‌محض آگاه شدن مخاطب، خود او به‌صورت طبیعی از آن استفاده خواهد کرد.
نکته کلیدی این است که محصول از دل نیازهای واقعی مخاطب شکل گرفته و تلاش کرده‌ایم این نیازها را به‌صورت جامع پوشش دهیم؛ در نتیجه، از مسیر پاسخ به نیازهای مخاطب، نیازهای کمپین نیز تأمین می‌شود. در این مسیر، نظرسنجی‌ها و تحلیل‌های گسترده‌ای از نیازهای مردم نسبت به قرآن و فرایندهای مذهبی انجام شده، مشاوره‌هایی با مجموعه‌های علمی و فکری صورت گرفته و تجربه‌های میدانی نیز به این فرآیند اضافه شده است.
نیازهایی که در میان مخاطبان شناسایی شده شامل آموزش قرآن، حس رقابت، علاقه به کار خیر، حفظ و توجه به تقدس قرآن، ارائه خدمات مرتبط مانند دسترسی به قاریان و مبلغین و نیز محتوای مناسب برای جلسات قرآن است. ما دریافتیم بسیاری از مجموعه‌ها و موسسات، محتوای کافی و کاربردی برای مدیریت جلسات قرآن ندارند؛ محتوایی که هم ساده، روان و مثال‌دار باشد و هم تبیین و کاربرد در زندگی روزمره را ارائه دهد.
برای پاسخ به این نیازها، اپلیکیشن علاوه بر ارائه محتوای آموزشی و حفظ، از عناصر جذابیت‌زا مانند گیمیفیکیشن، مسابقات و جوایز بهره می‌برد تا مخاطب انگیزه و حس مطلوب در استفاده مداوم داشته باشد. هدف ما رسیدن به محصولی است که بتواند یک زیست قرآنی پایدار ایجاد کند؛ محصولی که مخاطب را مدت‌ها درگیر کند و بتواند تمام نیازهایش را اعم از آموزش، حفظ، رقابت، سرگرمی و حتی مدیریت جلسات قرآن پاسخ دهد.
در نهایت، ما امیدواریم با ادامه این مسیر و با لطف خداوند، اپلیکیشن به نقطه‌ای برسد که مخاطب بتواند به‌صورت مستمر و فعال با قرآن زندگی کند و این تجربه پایدار در طول زمان حفظ شود.